برایتان سوال شده که چرا چشمان نوزاد من همیشه پر از اشک است؟ آیا متوجه شده‌اید که بدون هیچ دلیل مشخصی، چشم‌های فرزندتان مدام اشک‌آلود است؟ آیا صبح‌ها هنگام بیدار شدن، چشمانش با ترشحات زردرنگ چسبیده و بسته می‌شود؟ اگر این نشانه‌ها را دیده‌اید، ممکن است نوزاد شما گرفتگی مجرای اشکی داشته باشد؛ یک مشکل شایع اما قابل درمان در بین نوزادان.
خبر خوب این است که در بسیاری از موارد، با یک روش ساده و بدون نیاز به دارو یا جراحی، می‌توان این مشکل را برطرف کرد: ماساژ چشم نوزاد! ماساژی که به آرامی انجام می‌شود و می‌تواند به باز شدن مسیر اشک کمک کند. اما چگونه باید این ماساژ را انجام داد تا موثر باشد و آسیبی به نوزاد نرساند؟ چه زمانی باید به پزشک مراجعه کرد؟ و آیا ماساژ واقعاً کارساز است؟
در این مقاله، تمام نکات مهم درباره گرفتگی مجرای اشکی نوزادان، علائم آن و روش صحیح ماساژ چشم نوزاد را به شما آموزش می‌دهیم. اگر می‌خواهید با یک راهکار ساده، از نیاز به جراحی در آینده جلوگیری کنید، تا انتهای این مقاله با ما همراه باشید!
علائم گرفتگی مجرای اشکی در نوزادان
گرفتگی مجرای اشکی در نوزادان می‌تواند علائم مشخصی داشته باشد که با مشاهده آن‌ها، والدین می‌توانند به وجود این مشکل پی ببرند. این علائم معمولاً از بدو تولد یا چند هفته پس از آن ظاهر می‌شوند و بسته به شدت گرفتگی، ممکن است خفیف یا شدید باشند. در ادامه، به علائم اصلی این مشکل پرداخته‌ایم.
-
اشک‌ریزی مداوم بدون گریه
یکی از واضح‌ترین نشانه‌های گرفتگی مجرای اشکی، جاری شدن اشک از چشم نوزاد در حالی است که او گریه نمی‌کند. در حالت طبیعی، اشک باید از طریق مجرای اشکی تخلیه شود، اما وقتی این مجرا مسدود باشد، اشک در سطح چشم جمع شده و سرریز می‌شود. این وضعیت ممکن است باعث خیسی مداوم گونه نوزاد شود که برخی والدین تصور می‌کنند ناشی از حساسیت یا تحریک محیطی است، در حالی که در واقع گرفتگی مجرای اشکی عامل اصلی آن است.
-
تجمع اشک در گوشه چشم و پوسته پوسته شدن پلک‌ها
از آنجا که اشک به درستی تخلیه نمی‌شود، در گوشه داخلی چشم نوزاد (نزدیک بینی) جمع شده و ممکن است پلک‌ها در اثر خشک شدن این اشک، پوسته‌پوسته شوند. این وضعیت بیشتر پس از خواب شبانه دیده می‌شود، به‌طوری‌که چشم نوزاد ممکن است با ترشحات خشک‌شده چسبناک شده و باز کردن پلک‌ها برای او دشوار شود. در برخی موارد، والدین مجبور می‌شوند چشم نوزاد را با سرم شستشو تمیز کنند تا پلک‌ها از هم جدا شوند.
-
قرمزی و تورم گوشه داخلی چشم
اگر گرفتگی شدید باشد و مجرا دچار التهاب شود، ممکن است در گوشه داخلی چشم نوزاد قرمزی و تورم ایجاد شود. این حالت به دلیل تجمع اشک و ترشحات در کیسه اشکی رخ می‌دهد که می‌تواند به مرور زمان باعث التهاب و حتی عفونت موضعی شود. در صورت مشاهده قرمزی یا تورم که به‌مرور افزایش می‌یابد، باید از ماساژ ملایم استفاده کرد و در صورت بدتر شدن وضعیت، به پزشک مراجعه کرد.
-
عفونت مکرر چشم و ترشحات زردرنگ
یکی از نشانه‌های پیشرفته‌تر گرفتگی مجرای اشکی، عفونت‌های مکرر چشم است که معمولاً با ترشحات زرد یا سبز رنگ همراه می‌شود. این ترشحات ممکن است صبح‌ها در گوشه چشم جمع شوند و باعث چسبیدن مژه‌ها و پلک‌ها شوند. در چنین شرایطی، ممکن است نوزاد دچار التهاب ملتحمه (کنژنکتیویت باکتریایی) شود که نیاز به درمان پزشکی دارد. اگر ترشحات افزایش یابند و همراه با قرمزی چشم و حساسیت باشد، والدین باید سریعاً با پزشک متخصص مشورت کنند.
والدین باید این علائم را جدی بگیرند و در صورت نیاز، ماساژ چشم نوزاد را شروع کرده و در موارد شدیدتر، به پزشک مراجعه کنند.
چرا ماساژ چشم نوزاد مؤثر است؟
ماساژ چشم نوزاد یکی از اولین و مؤثرترین روش‌های درمان گرفتگی مجرای اشکی در نوزادان است. این روش ساده، بدون درد و کم‌هزینه است و در بسیاری از موارد باعث باز شدن مجرای اشکی و جلوگیری از نیاز به روش‌های درمانی تهاجمی مانند جراحی می‌شود. اما چرا ماساژ می‌تواند این مشکل را حل کند؟ در ادامه، مکانیزم عملکرد ماساژ و دلایل تأثیر آن را بررسی می‌کنیم.
-
مکانیزم ماساژ در باز کردن مجرای اشکی
ماساژ چشم با اعمال فشار ملایم و مداوم بر روی کیسه اشکی، به تحریک جریان اشک و باز شدن مسیر مسدود‌شده کمک می‌کند.
- تحریک و افزایش جریان اشک: ماساژ باعث افزایش حرکت اشک و تخلیه آن از مجرای اشکی می‌شود. در نوزادانی که مجرای اشکی بسته است، اشک در چشم باقی می‌ماند و باعث آبریزش مداوم و عفونت‌های مکرر می‌شود. با ماساژ، اشک اضافی به‌درستی به سمت بینی هدایت می‌شود.
- افزایش انعطاف‌پذیری دیواره‌های مجرای اشکی: مجرای اشکی نوزادان گاهی به دلیل رشد ناکامل تنگ یا بسته می‌ماند. ماساژ ملایم به گشاد شدن و باز شدن طبیعی این مسیر کمک می‌کند.
- کمک به دفع ترشحات و جلوگیری از عفونت: در صورت انسداد مجرای اشکی، ترشحات چشم به دام می‌افتند و محیطی برای رشد باکتری‌ها فراهم می‌شود. ماساژ، این ترشحات را به بیرون هدایت می‌کند و احتمال عفونت را کاهش می‌دهد.
- تحریک عملکرد طبیعی مجرای اشکی: ماساژ مانند یک ورزش برای مجرای اشکی عمل می‌کند و به آن کمک می‌کند تا عملکرد طبیعی خود را به‌مرور پیدا کند.
ماساژ چشم نوزاد یک روش غیردارویی و طبیعی برای باز شدن مجرای اشکی است که با تحریک تخلیه اشک و جلوگیری از تجمع ترشحات، باعث بهبود عملکرد چشم نوزاد می‌شود.
-
تاثیر ماساژ در جلوگیری از نیاز به جراحی در سنین بالاتر
درمان نکردن گرفتگی مجرای اشکی در نوزادی، می‌تواند در آینده باعث مشکلات جدی‌تری شود، از جمله:
❌ عفونت‌های مکرر چشم (مانند التهاب کیسه اشکی یا داکریوسیستیت)
❌ نیاز به جراحی باز کردن مجرای اشکی (سونداژ یا داکریوسیستورینوستومی)
❌ آبریزش مداوم چشم و اختلال در بینایی
تحقیقات نشان داده است که اگر ماساژ به‌طور منظم و صحیح انجام شود، در بیش از ۹۰٪ از موارد، مجرای اشکی تا سن ۶ تا ۱۲ ماهگی خودبه‌خود باز می‌شود. این به این معناست که در بیشتر موارد، ماساژ چشم نوزاد می‌تواند نیاز به مداخله پزشکی یا جراحی را از بین ببرد.
اگر والدین ماساژ چشم نوزاد را از ماه‌های اولیه زندگی شروع کنند، می‌توانند از بروز مشکلات چشمی آینده و نیاز به جراحی جلوگیری کنند. با ماساژ صحیح و به‌موقع، می‌توان از مشکلات چشمی آینده نوزاد جلوگیری کرد و سلامت چشمان او را تضمین کرد.
در مجله روتای بخوانید: چرا باید نوزاد را ماساژ دهیم؟ آموزش تصویری ماساژ نوزاد
روش صحیح ماساژ چشم نوزاد
همانطور که اشاره کردیم برای باز کردن گرفتگی مجرای اشکی نوزاد، ماساژ یکی از مؤثرترین روش‌هاست که در صورت انجام صحیح، می‌تواند از نیاز به جراحی جلوگیری کند. در این بخش، به آماده‌سازی قبل از ماساژ چشم نوزاد و نحوه انجام آن مرحله‌به‌مرحله پرداخته‌ایم. رعایت این نکات به شما کمک می‌کند تا ماساژ را به روش کاملاً ایمن و مؤثر انجام دهید.
۱. آماده‌سازی برای ماساژ چشم نوزاد
قبل از شروع ماساژ چشم نوزاد، رعایت چند نکته مهم ضروری است تا از بروز عفونت یا آسیب احتمالی جلوگیری شود.
✔ شستن دست‌ها با آب و صابون
دست‌های شما باید کاملاً تمیز باشند، زیرا چشم نوزاد بسیار حساس است و آلودگی‌های کوچک می‌توانند منجر به عفونت شوند. برای اطمینان از بهداشت، قبل از ماساژ، دستان خود را با آب گرم و صابون بشویید و با دستمال تمیز خشک کنید.
✔ انتخاب زمان مناسب برای ماساژ
بهتر است ماساژ را زمانی انجام دهید که نوزاد آرام و راحت باشد. قبل از خواب یا بعد از حمام دو زمان ایده‌آل هستند، زیرا نوزاد در این مواقع کمتر بی‌قراری می‌کند و عضلاتش در حالت ریلکس قرار دارند.
✔ پاکسازی ترشحات چشم نوزاد
گاهی در اثر گرفتگی مجرای اشکی، در گوشه‌های چشم نوزاد ترشحات زرد یا سفیدرنگی دیده می‌شود. برای پاک کردن این ترشحات، از گوش پاک‌کن یا گاز استریل آغشته به سرم شستشو استفاده کنید. از دستمال‌های معمولی یا پارچه‌های غیر استریل استفاده نکنید، زیرا ممکن است باعث انتقال آلودگی شوند. حتماً برای هر چشم از یک گاز استریل جداگانه استفاده کنید تا از گسترش عفونت جلوگیری شود.
۲. مراحل گام‌به‌گام ماساژ چشم نوزاد
پس از آماده‌سازی، می‌توانید ماساژ چشم نوزاد را آغاز کنید. این کار باید با ملایمت و دقت زیاد انجام شود تا نوزاد اذیت نشود و نتیجه مطلوب حاصل شود.
✔ مرحله ۱: قرار دادن انگشت در گوشه داخلی چشم
با استفاده از انگشت اشاره یا کوچک (بسته به راحتی شما)، نوک انگشت خود را در گوشه داخلی چشم نوزاد، درست جایی که پلک بالا و پایین به هم می‌رسند و مجرای اشکی قرار دارد، قرار دهید.
✔ مرحله ۲: اعمال فشار ملایم و دایره‌ای روی این ناحیه
با حرکات دایره‌ای کوچک و ملایم، انگشت خود را روی این نقطه حرکت دهید. این کار به باز شدن مجرا و تخلیه ترشحات کمک می‌کند. فشار باید خیلی کم باشد، به‌طوری‌که نوزاد احساس ناراحتی نکند.
✔ مرحله ۳: حرکت رو به پایین به سمت پره بینی
پس از چند حرکت دایره‌ای، انگشت خود را به‌آرامی به سمت پایین و در امتداد بینی نوزاد حرکت دهید. این حرکت باعث تخلیه اشک‌های تجمع‌یافته و باز شدن مسیر مجرا می‌شود.
✔ مرحله ۴: تکرار حرکات ۵ تا ۱۰ بار در هر نوبت
این ماساژ را روزانه ۳ تا ۴ بار انجام دهید و در هر نوبت حرکات را ۵ تا ۱۰ بار تکرار کنید. ماساژ مداوم و منظم معمولاً طی چند هفته منجر به بهبود قابل‌توجه خواهد شد.
ماساژ باید بسیار ملایم باشد. اگر بعد از چند روز مشاهده کردید که چشم نوزاد قرمز، متورم یا دچار ترشح چرکی شدید شده است، ماساژ را متوقف کنید و با پزشک مشورت کنید. در صورت تشدید علائم، ممکن است نیاز به درمان‌های پزشکی بیشتر مانند تجویز آنتی‌بیوتیک یا جراحی باشد.
اگر نوزاد هنگام ماساژ بی‌قراری می‌کند، می‌توانید از لالایی خواندن یا پخش موسیقی آرام برای کاهش استرس استفاده کنید. ماساژ نباید باعث گریه شدید نوزاد شود، در غیر این صورت باید شدت فشار را کاهش دهید.
چند بار و تا چه سنی باید ماساژ چشم نوزاد را انجام شود؟
در بخش‌های قبلی گفتیم که ماساژ چشم نوزاد یک روش ساده اما مؤثر برای باز کردن گرفتگی مجرای اشکی است. برای اینکه این روش بهترین نتیجه را داشته باشد، باید به تعداد دفعات، مدت‌زمان و سن مناسب برای ادامه ماساژ توجه کنید. در ادامه، توضیحات کاملی در این مورد ارائه شده است.
-
تعداد دفعات و مدت‌زمان ماساژ چشم نوزاد
پزشکان متخصص کودکان توصیه می‌کنند که ماساژ مجرای اشکی طبق الگوی زیر انجام شود:
تعداد دفعات: روزانه ۳ تا ۴ بار (صبح، ظهر، عصر و قبل از خواب شب)
مدت‌زمان هر نوبت: ۲ تا ۳ دقیقه ماساژ ملایم و اصولی
ماساژ منظم باعث تحریک مجرای اشکی می‌شود و احتمال باز شدن آن را افزایش می‌دهد. ماساژهای کوتاه ولی مداوم اثربخش‌تر از ماساژهای طولانی و سنگین هستند، زیرا پوست و چشم نوزاد بسیار حساس است و اعمال فشار بیش از حد ممکن است باعث تحریک یا التهاب شود.
-
تا چه سنی ماساژ باید ادامه یابد؟
در بیشتر نوزادان، گرفتگی مجرای اشکی با رشد طبیعی از بین می‌رود. اما ماساژ می‌تواند این روند را تسریع کند. معمولاً تا سن ۶ تا ۱۲ ماهگی، مجرای اشکی خودبه‌خود باز می‌شود. اگر تا این سن بهبودی حاصل نشد، باید به پزشک مراجعه کرد.
نکات کلیدی درباره سن مناسب برای ادامه ماساژ:
✔ نوزادان زیر ۶ ماه: ماساژ روش اصلی درمان است و معمولاً تا این سن مشکل حل می‌شود.
✔ نوزادان ۶ تا ۱۲ ماهه: در صورتی که مشکل ادامه داشته باشد، باید ماساژ را با دقت بیشتری انجام داد و روند بهبودی را تحت نظر گرفت.
✔ نوزادان بالای ۱۲ ماه: اگر تا این سن مجرای اشکی باز نشده باشد، ماساژ دیگر کافی نخواهد بود و ممکن است پزشک درمان‌های پزشکی مانند سونداژ مجرای اشکی یا روش‌های جراحی را پیشنهاد کند.
-
چه زمانی باید به پزشک مراجعه کرد؟
ماساژ چشم نوزاد یک روش خانگی مؤثر است، اما در برخی شرایط نیاز به مشورت پزشکی وجود دارد. اگر هر یک از موارد زیر را مشاهده کردید، باید ماساژ را متوقف کرده و با پزشک متخصص مشورت کنید:
❌ عدم بهبود بعد از ۱۲ ماهگی: اگر با وجود ماساژ مداوم، مجرای اشکی نوزاد باز نشده است.
❌ عفونت‌های مکرر: ترشحات غلیظ زرد یا سبزرنگ همراه با التهاب و تورم.
❌ بدتر شدن علائم: افزایش قرمزی، تورم یا درد شدید در اطراف چشم.
❌ واکنش شدید نوزاد به ماساژ: اگر نوزاد به‌شدت بی‌قراری می‌کند یا هنگام ماساژ درد زیادی احساس می‌کند.
پزشک ممکن است برای بررسی شدت انسداد، روش‌هایی مانند سونداژ مجرای اشکی (Lacrimal Probing) را پیشنهاد کند. این روش معمولاً در بیمارستان و تحت نظر پزشک انجام می‌شود. با رعایت این نکات، می‌توانید به سلامت چشمان نوزاد خود کمک کنید و از نیاز به مداخلات پزشکی جلوگیری کنید.
سوالات متداول
خیر، ماساژ چشم نوزاد کاملاً بدون درد است، به شرطی که به درستی و با ملایمت انجام شود. ماساژ فقط یک تحریک ملایم روی مجرای اشکی است و هدف آن کمک به تخلیه اشک و باز شدن مسیر مسدود شده است. فشار زیاد یا حرکات خشن می‌توانند باعث ناراحتی نوزاد شوند، اما اگر ماساژ به درستی و با لمس نرم انجام شود، نوزاد نه‌تنها اذیت نمی‌شود، بلکه ممکن است به دلیل اثر آرامش‌بخش آن، احساس بهتری هم داشته باشد. اگر نوزاد هنگام ماساژ بی‌قراری کند، ممکن است فشار بیش از حد باشد، در این صورت، شدت را کاهش دهید.
خیر، اگر ماساژ چشم نوزاد به درستی انجام شود، کاملاً ایمن است و هیچ خطری برای نوزاد ندارد. این روش یکی از بهترین راه‌های غیرتهاجمی برای کمک به باز شدن مجرای اشکی است و توسط متخصصان چشم توصیه می‌شود. بااین‌حال، والدین باید دقت کنند که ماساژ را با فشار بسیار ملایم انجام دهند و از دست‌های تمیز و روش‌های بهداشتی استفاده کنند. در صورتی که بعد از چند هفته ماساژ، مشکل برطرف نشد یا علائمی مانند التهاب، قرمزی شدید یا عفونت ظاهر شد، باید با پزشک مشورت شود.
استفاده از داروهای گیاهی بدون مشورت پزشک توصیه نمی‌شود. برخی از والدین ممکن است بخواهند برای تسکین التهاب یا بهبود وضعیت چشم نوزاد، از دمنوش‌های گیاهی یا عصاره‌های طبیعی مانند بابونه یا چای سبز استفاده کنند، اما این کار می‌تواند خطرناک باشد. پوست و چشم نوزاد بسیار حساس است و برخی ترکیبات گیاهی ممکن است باعث تحریک یا حتی عفونت بیشتر شوند. تنها محلول ایمن برای شستشوی چشم نوزاد، سرم فیزیولوژیک است. اگر تمایل به استفاده از روش‌های طبیعی دارید، حتماً ابتدا با پزشک مشورت کنید.
گرفتگی مجرای اشکی باعث اشک‌ریزی مداوم و گاهی ترشحات کم‌رنگ در گوشه چشم می‌شود، اما عفونت معمولاً با قرمزی، تورم، التهاب شدید و ترشحات غلیظ همراه است. در گرفتگی مجرا، چشم نوزاد معمولاً سالم به نظر می‌رسد و تنها اشک در آن جمع می‌شود. اما در عفونت‌های چشمی مانند کنژنکتیویت (التهاب ملتحمه چشم)، چشم ممکن است متورم، قرمز و همراه با ترشحات زرد یا سبز رنگ باشد. همچنین، عفونت معمولاً با علائمی مانند تب یا حساسیت به نور همراه است، در حالی که در گرفتگی مجرای اشکی، نوزاد چنین علائمی ندارد. در صورت مشاهده التهاب شدید یا تغییر رنگ ترشحات، باید سریعاً به پزشک مراجعه کنید.
